Weerstandsvermogen en risicobeheersing

De benodigde weerstandscapaciteit wordt opgesteld aan de hand van een risico inventarisatie. Hierin worden de risico’s opgenomen die mogelijk van invloed zijn op de financiële positie van de gemeente. Gebeurtenissen die regelmatig voorkomen en voorzienbare kosten worden niet opgenomen. Hiervoor zijn reeds voorzieningen getroffen, zijn in de begroting middelen opgenomen of zijn verzekeringen afgesloten.

Uit de risico inventarisatie zijn de volgende zaken naar voren gekomen:

Grondexploitaties
Aan grondexploitaties kunnen grote risico’s verbonden zijn. Daarom wordt hier apart aandacht aan besteed. De gemeente Edam-Volendam kent momenteel één grote grondexploitatie, De Broeckgouw. Bij deze exploitatie voert de gemeente voor eigen rekening en risico zowel de grondexploitatie als de opstalexploitatie. Als buffer heeft de gemeente de bestemde reserve grondexploitatie met een saldo van ongeveer € 1 mln. achter de hand. Deze is voor de Broeckgouw echter niet nodig. De exploitatie bevindt zich in de eindfase en alle voorzienbare risico’s kunnen binnen de exploitatie zelf worden opgevangen.
Ten aanzien van de mogelijke uitleg locatie Lange Weeren bestaat er nog onduidelijkheid wie de bijdrage uit het akkoord Waterlands Wonen ad € 7,4 mln. moet betalen. De gemeente heeft geen grondpositie in dit plan en is dan ook van mening dat deze bijdrage thuis hoort bij de ontwikkelaar. Om die reden wordt dit niet als risico voor de gemeente Edam-Volendam gezien.

Sociaal domein
De gemeente is vanaf 2015 verantwoordelijk voor de uitvoering van de Jeugdwet, de Participatiewet en de nieuwe taken binnen de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Deze taken werden destijds vanuit het Rijk overgeheveld naar de gemeente in de veronderstelling dat de gemeente deze efficiënter konden uitvoeren. Derhalve heeft het Rijk het beschikbaar gesteld budget voor de gemeente verlaagd. Landelijk genomen zijn door het Rijk beschikbaar gestelde budgetten onvoldoende en moeten gemeenten daarnaast eigen middelen inzetten om de zorgbegroting sluitend te krijgen. Verder  is onzekerheid over de stijgende lastenontwikkeling binnen de zorg en de wijze van ondersteuning voor de komende jaren. Door een gewijzigde herverdeling van middelen kan de hoogte van de uitkering die de gemeente ontvangt voor het Sociaal Domein naar beneden toe worden bijgesteld.

De gemeente Edam-Volendam houdt een bestemmingsreserve Sociaal Domein aan om onverwachte extra kosten voor het Sociaal Domein op te kunnen vangen. De reserve werd gevoed vanuit een onderbesteding van de budgetten van het Sociaal Domein, zodat deze middelen beschikbaar bleven voor de financiering van
het Sociaal Domein. Ultimo 2018 bedroeg de reserve €3,596 mln. In 2019 is per saldo € 0,993 mln. onttrokken uit de reserve en de stand van de reserve ultimo 2019 bedraagt € 2,963 mln. Als gevolg van de stijgende lasten van met name de open eind regeling in de Jeugdzorg, waar de gemeente geen invloed op heeft, wordt de reserve Sociaal Domein niet meer gevoed. De verwachting is, dat de lasten van de zorg de komende jaren gaan toenemen  en de reserve Sociaal Domein ultimo 2021 is uitgeput.  De extra zorglasten kunnen dan niet meer worden gefinancierd uit de reserve en komen ten laste van het programmaresultaat. Thans wordt een collegevoorstel voorbereid om de reserve Sociaal Domein aan te houden met een ondergrens van € 3,0 mln. De reserve wordt gevoed vanuit een positief jaarrekening resultaat of de algemene reserve, waardoor de beschikbare weerstandscapaciteit wordt verlaagd.

Corona
De financiële gevolgen van Covid-19 zijn thans moeilijk te ramen. Het is staat vast, dat bepaalde inkomsten zullen teruglopen ten opzichte van de begroting. Het is onduidelijk in hoeverre de extra lasten/ minder baten worden gecompenseerd door het Rijk.
De omvang van de financiële effecten wordt waar mogelijk periodiek geraamd en bijgesteld in de zomernota, winternota en programmabegroting 2021. Inkomsten categorieën waar de impact met name voelbaar zal zijn, zijn toeristenbelastingen, watertoeristenbelasting, parkeeropbrengsten, verhuur sportaccommodaties en dividendopbrengsten. Ook wordt voor een aantal activiteiten een kostenstijging verwacht. Hierbij kan gedacht worden aan hogere kosten van uitkeringen en de hieraan gerelateerde noodzakelijke extra ambtelijke inzet en hogere bijdragen aan exploitatietekorten van onder andere het zwembad.

Lagere gemeentefonds uitkering
Uit het gemeentefonds krijgen gemeente ieder jaar het grootste deel van hun inkomsten. Het bedrag varieert ieder jaar en is afhankelijk van de uitgaven van de nationale overheid. Inzicht hierin is lastig en altijd laat bekend. Dat maakt het lastig begroten. Momenteel is er extra onduidelijkheid omdat niet bekend is of de extra Rijksuitgaven aan Covid-19 meetellen in de berekening van het gemeentefonds. Tevens vormen de noodzakelijke bezuinigingen van het Rijk om deze Covid-19 uitgaven te kunnen betalen een groot risico voor de hoogte van de uitkering in de toekomst.

Voordoen Datalek
In 2018 heeft de accountant na een audit een viertal aandachtsgebieden geïdentificeerd en hierop verbeterpunten aangedragen, te weten functioneel beheer, wachtwoordbeleid, wijzigingsbeheer en IT-continuïteit. De gemeente liep hier een risico dat de bedrijfsvoering in gevaar zou komen door hacken, gijzelingssoftware en toegang voor onbevoegden. De gemeente heeft de verbeterpunten grotendeels opgepakt, waarmee de risico’s beperkt zijn.

In 2019 is een pentest uitgevoerd waaruit blijkt dat toegang tot de IT-omgeving van buitenaf goed beveiligd is. Voor toegang vanuit de interne organisatie is echter nog sprake van een aantal verbeterpunten. De focus voor informatiebeveiligingsbeleid rust op 3 pijlers: mens, techniek en organisatie (processen e.d).

Mens
Er staat voor 2020 een aantal bewustwordingsacties in de planning, zoals wachtwoordentraining, escaperoom en diverse intranet posts. In de pentest 2020 zullen diverse onderdelen gericht zijn op het menselijk aspect. Daarnaast wordt gedurende het hele jaar phishing acties uitgevoerd worden om te testen hoe adequaat medewerkers reageren.

Techniek
In 2019 is een kwetsbaarhedenscan aangeschaft om kritische kwetsbaarheden op te sporen en aan te pakken. De genomen maatregelen zullen in de pentest 2020 getoetst worden.
De gemeente Edam-Volendam is aangesloten op de monitoringsdienst van KPN en SOC (Security Operations Center). Tijdens de pentest wordt getest of de monitoring adequaat geschiedt.

Organisatie
Op basis van BIO (Baseline Informatiebeveiliging Overheid) is het risicomanagement vereenvoudigd, doordat er standaard beveiligingsniveaus gedefinieerd zijn die per proces toegewezen kunnen worden.
Met betrekking tot de vastgestelde kritische processen vindt een risicoanalyse plaats die informatie oplevert voor het inrichten van toekomstig beleid.

In 2020 worden gedurende het jaar de volgende beleidsdocumenten opgeleverd: screeningbeleid, toegangsbeveiligingsbeleid en wachtwoordbeleid, mobiele gegevensdragers beleid, Patchbeleid en Incidentmanagement en responsbeleid, Hardeningbeleid en Mobile Device Management en een continuïteitsplan. In het eerste kwartaal van 2020 is met nieuwe beleidsplannen reeds expliciet aandacht besteed aan toegangsbeheer (functioneel beheer) en wachtwoordbeleid. Wijzigingsbeheer en IT-continuïteit worden verder in 2020 aangepakt (zie planning hierboven).

Al deze maatregelen hebben tot doel het risico te beperken en zullen jaarlijks geactualiseerd moeten worden om bij te blijven met de toekomstige ontwikkelingen.

Energietransitie
De gemeente is aandeelhouder van netbeheerder Alliander. Alliander staat voor enorme investeringen in de nabije toekomst. Als gevolg van de energietransitie zal het elektriciteitsnetwerk enorm uitgebreid moeten worden. Hiervoor ontbreekt het bij de netbeheerders  momenteel aan financiële middelen. De kans is groot dat zij bij haar aandeelhouders aanklopt om de benodigde financiële middelen te verkrijgen. Dit kan door bijstorting van kapitaal of door het beperken van het jaarlijkse dividend. Dit zal dan van invloed zijn op de dividendinkomsten van de gemeente.

Regionale Energiestrategie
In mei 2020 heeft de regio Noord-Holland Zuid de concept RES 1.0 opgeleverd en ligt nu ter goedkeuring bij de diverse gemeenten. In de RES wordt per gemeente aangegeven wat de plannen zijn om aan de uitkomsten van het Klimaatakkoord te voldoen. Ook de Gemeente Edam-Volendam heeft hierin haar steentje bijgedragen. De doelstellingen zijn ambitieus en hebben grote financiële gevolgen. In het Klimaatakkoord wordt aangegeven,  dat het Rijk zoveel mogelijk faciliteert en met financiering wil ondersteunen. Ondertussen is er op dit gebied een onderzoek gaande o.b.v. artikel 2 van de Financiële Verhoudingswet. Hierin wordt de invloed van wijzigingen in beleid van het Rijk op de uitoefening van taken of activiteiten van gemeenten en de financiële gevolgen daarvan beschreven. Het risico bestaat dat het Rijk minder financiële middelen beschikbaar stelt dan de gemeente nodig heeft om de doelstellingen te halen, zoals eerder is gebleken bij het decentraliserenvan het Sociaal Domein.

Overige risico’s
Naast bovenstaande risico’s zijn er nog diverse risico’s die voortvloeien uit de normale bedrijfsvoering van de gemeente. Garantstellingen, juridische procedures en claims zijn enkele voorbeelden van mogelijke risico’s.
Twee keer per jaar worden de risico’s geïnventariseerd. Per risico is een inschatting gemaakt van de kans dat deze zich voordoet en in onderstaande tabel verwerkt.
Bij een risico is geen sprake van absolute zekerheid, dat deze zich voordoet. De kans dat alle risico's zich tegelijk zullen openbaren is zeer onwaarschijnlijk. Het is dan financieel ook niet zinvol om alle risico's voor de volle 100% af te dekken. Dit zou een dusdanig beslag leggen op de beschikbare middelen dat zijn weerslag heeft op een adequate bedrijfsvoering.  

Risico's bedrijfsprocessen

Betreft verschillende ondernemersrisico's die de gemeente loopt met betrekking tot niet-geactualiseerde bestemmingsplannen, historische scheepswerf en algemene handhavingsproblematiek.

Risico's financieel

Deze risico's hebben voornamelijk betrekking op de open eind regeling van zorgtaken, de onzekerheden aangaande de Algemene uitkering en de fiscale risico's verbonden aan het opteren voor het sportbesluit. Verder is een substantieel bedrag opgenomen als gevolg van Covid-19.

Risico's juridisch

Naast risico's verbonden aan afgegeven garanties voor geldleningen, zijn de risico's verbonden aan bestemmingsplannen en datalekken het grootste risico.  

Risico's materieel

Hier zijn de risico's opgenomen ten aanzien van de overname problematiek van wegen van het waterschap HHNK maar ook van verborgen gebreken van in bezit zijnde vastgoed in afwachting van de resultaten van de te houden inspecties.

Risico's verbonden partijen en deelnemingen

De hier gepresenteerde risico's hebben betrekking op mogelijke fluctuatie van de te ontvangen dividend van verbonden partijen waarvan wij aandelen hebben.

Restantrisico's 2,5% lasten

Dit betreft een post voor algemene risico's die wij als gemeente lopen. Gerekend is op 2,5% van de lasten verminderd met het bedrag dat wordt toegevoegd aan de reserves.